قرارداد هوشمند (Smart contract) توافقی است که به صورت کدهای برنامه نویسی در قالب یک برنامه کامپیوتری اجرا میشود، که برای اجرای خودکار، کنترل یا مستندسازی رویدادها و اقدامات قانونی مرتبط با شرایط یک قرارداد تدوین شده است.
اهداف قراردادهای هوشمند، کاهش نیاز به واسطه‌های مورد اعتماد، کاهش هزینه‌های داوری و اجرایی، کاهش زیان ناشی از تقلب و همچنین کاهش اثر اقدامات بدخواهانه و تصادفی است. از ماشین‌های فروش خودکار به‌عنوان قدیمی‌ترین فناوری معادل اجرای قرارداد هوشمند یاد میشود.
قرارداد هوشمند می‌تواند بدون نیاز به فرد یا نهادی اجرا و اعمال شود. از این رو می‌تواند امنیت بیشتر و هزینه کمتری داشته باشد. در مقابل، مواردی نظیر امکان بروز خطای انسانی (در هنگام نگارش کدهای قرارداد)، قوانین حقوقی غیرشفاف کنونی در کشورهای مختلف در قبال این شکل از قرارداد و نیاز به دانش فنی جهت برنامه نویسی، از مهم‌ترین معایب قراردادهای هوشمند به‌شمار می‌روند.
تاریخچه قرارداد هوشمند
عبارت و مفهوم “قراردادهای هوشمند” در سال 1994 توسط نیک سابو (Nick Szabo)، دانشمند کامپیوتر و محقق حقوق با هدف بوجود آوردن آنچه که او شیوه های “بسیار تکامل یافته” قرارداد و اجرای قانون نامید بوجود آمد.
قراردادهای هوشمند یکی از ویژگی‌های اصلی ارز دیجیتال هستند و از آنها برای اشاره به “مجموعه ای از وعده ها، مشخص شده به شکل دیجیتال، از جمله پروتکل هایی که در آن طرفین به این وعده ها عمل می کنند” استفاده می کنند.
برخی معتقدند نیک سابو خالق مرموز بیت کوین، ساتوشی ناکاموتو است.
در سال 1998، سابو مکانیزمی را برای یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز طراحی کرد که آن را “bit gold” نامید. بیت گلد هرگز پیاده‌سازی نشد، اما زمینه ای شد برای ایجاد زیرساخت و معماری بیت کوین.
با ظهور فناوری بلاک چین (زنجیره بلوکی)، ایدهٔ قراردادهای هوشمند عملیاتی شد. بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال غیرمتمرکز جهان پایه‌گذار نوعی قرارداد در بلاک چین بود اما پروتکل بیت کوین فقط با هدف ایجاد یک ارز خصوصی توسعه یافته بود و نمی‌توانست تمام نیازها و فرایندها را انجام دهد. اتریوم امکان ایجاد قراردادهای هوشمند را برای تمام پروژه‌ها عملی کرد و گام نوینی در جهت هوشمند سازی جهان برداشت.
مقایسه قراردادهای سنتی و هوشمند
به طور نرمال در قراردادهای سنتی و رایج، وقتی که دو طرف یک توافق می خواهند با هم قراردادی را امضاء کنند، باید شخص ثالثی برای تایید این توافق وجود داشته باشد، در ساده ترین حالت ممکن باید چند شاهد در زمان عقد قرارداد داشته باشیم و آنها هم قرارداد را امضاء کنند.
در گام بعدی برای اینکه توافق، رسمیت پیدا کند باید توسط یک نهاد رسمی کنترل و ثبت شود. برای نمونه دفاتر اسناد رسمی طبق قوانین و دستورالعمل هایی که دارند اسناد را ثبت می کنند.
در صورتیکه مشکلی برای یک توافق بوجود آید طبیعی است که سند رسمی برای مرجع قضاوت از ارزش بالاتری نسبت به یک توافق معمولی برخوردار است، چرا که ممکن است که تقلبی رخ داده باشد، یا حتی شاهدان ساختگی در روند دادرسی حضور یابند و گزینه های مختلف دیگری که امکان دستکاری آنها وجود دارد.
از طرفی در صورتیکه یک توافق به درستی قرارداد شده باشد و طرفین هم تمامی موارد آن را قبول داشته باشند، مشکل دیگر اینست که چه ضمانت اجرایی برای آن وجود دارد؟
قرارداد هوشمند یک قرارداد دیجیتالیِ قابل رسیدگی و محاسبه بین دو یا چند طرف است که توسط یک عامل نرم‌افزاری، بندهای آن بررسی می شود تا اطمینان پیدا کند که شرایط قرارداد را طرفین قرارداد نقض نکرده‌اند.
مزایای قراردادهای هوشمند
- قابلیت اطمینان و تغییر ناپذیری قوانین قرارداد هوشمند با استفاده از سیستم ذخیره‌سازی غیرمتمرکز داده در بلاک چین.
- قراردادهای هوشمند شفافیت و محرمانه بودن اقدامات را برای طرفین درگیر فراهم می کند.
- عملیات را خودکار کند، بنابراین نیاز به مقامات مرکزی یا واسطه ها را از بین می برد.
- حذف واسطه ها نیز قیمت را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.
- امنیت، سرعت بالای اجرا و ضمانت اجرا.
معایب قراردادهای هوشمند
- مقررات قانونی ضعیفی برای اجرای قراردادهای هوشمند وجود دارد.
- سرعت پردازش تراکنش ها و مقیاس پذیری میزبان های قراردادهای هوشمند.
- وابستگی زیاد به برنامه نویسان و قرار گرفتن در معرض باگ ها و آسیب پذیری ها دارد
- امکان هک و سوء استفاده ز برنامه های نرم افزاری.
کاربردهای قرارداد هوشمند
هر جایی که صحبت از یک توافق باشد، قراردادهای هوشمند کاربرد پیدا می کنند، در واقع رفتار انسان در قبال خود و جامعه تابعی از قوانین و مقررات است که باید دائما کنترل شوند.
کاربرد قرارداد هوشمند در زندگی فردی
به طور مثال فرد باید در سبک زندگی، تغذیه، سلامتی و … اصولی را رعایت کند، اما مشکل اینجاست که خیلی از موارد یا کنترل نمی شوند یا در صورت کنترل ضمانت اجرایی برای آنها وجود ندارد.
حالا تصور کنید قرارداد هوشمندی وجود دارد که سیستم خرید یک فرد را متناسب با علائم سلامتی او تنظیم و متناسب با آن سفارشات لازم را در فروشگاه آنلاین ثبت می کند، حالا اگر فردی به طور مثال قند یا چربی بالایی دارد، قرارداد هوشمند، مواد غذایی کم قند و کم چرب را سفارش و موارد متناقض را به طور خودکار از سبد فرد حذف می کند.
کاربرد قرارداد هوشمند در جامعه
در نظام اجتماعی صورت مساله های مختلفی برای برقراری نظم در جامعه وجود دارد، برای نمونه، رعایت سرعت مجاز در رانندگی، پرداخت هزینه های شهری، پرداخت وام های بانکی، سررسید بیمه، تعهدات شرکتی و هزاران مثال دیگر.
برای نمونه فرض می کنیم فردی برای گرفتن یک وام، ملک خود را وثیقه قرار داده است یا افرادی او را ضمانت کرده اند، در اینجا با یک قرارداد هوشمند به سادگی می توان همه امورات را با دقت بالا با کامپیوترها کنترل و اقدامات لازم اجرایی را متناسب با رویداد رخ داده انجام داد، برای نمونه مبلغ بدهی فرد به طور خودکار از حساب بانکی ضامنین متقاضی وام در صورت عدم پرداخت به موقع برداشته می شود.
قرارداد هوشمند دریچه ای به جهان دیجیتال
با رویاپردازی می توان جهان دیجیتالی را متصور شد که در آن همه چیز به طور خودکار کنترل می شود، در واقع با اختراع قراردادهای هوشمند در دهه آخر قرن بیست میلادی، فناوری بلاکچین و اختراع ارزهای دیجیتال در دهه اول قرن بیست و یکم، بشر در حال سوئیچ از زندگی سنتی به کاملا مدرن می باشد.
مفهوم متاورس محصول تمام این تغییرات است که فراجهانی را در حال طراحی و توسعه است که هر یک از ما شخصیتی در آن خواهیم داشت و قسمتی از عمر خود را علاوه بر جهان واقعی در جهان مجازی خواهیم گذراند، البته تقسیم این فضا در حال حاضر قابل تصویر است، اما هر چه به سمت جلو حرکت می کنیم تمایزها در یکدیگر فرو رفته و ما در واقعی ما در فضایی بین جهان واقعی و مجازی زندگی خواهیم کرد.
قراردادهای هوشمند، شهرهای هوشمند جدیدی را ایجاد کرده اند که به تعبیر طراحان آن قرار است دنیای بهتری برای انسان ها فراهم کنند، حالا تا چه میزان این رویا محقق خواهد شد، باید منتظر رویدادهای جدید باشیم.
نحوه کار قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند با پیروی از عبارات ساده “اگر/وقتی… آنگاه…” (if/when…then…) که در کد روی یک بلاک چین نوشته می شوند، کار می کنند.
شبکه ای از رایانه ها زمانی که شرایط برقرار باشد، اقدامات را انجام می دهد. این اقدامات می تواند شامل آزاد کردن وجوه به طرف های مربوطه، ثبت نام وسیله نقلیه، ارسال اعلان یا صدور بلیط باشد.
پس از تکمیل تراکنش، بلاک چین به روز می شود. این بدان معناست که تراکنش قابل تغییر نیست و تنها طرف‌هایی که مجوز دریافت کرده‌اند می‌توانند نتایج را ببینند.
در یک قرارداد هوشمند، می‌توان به هر تعداد شرط لازم برای جلب رضایت شرکت‌کنندگان در انجام کار رضایت‌بخش وجود داشت.
قالب‌ها، رابط های وب و سایر ابزارهای آنلاین را برای ساده‌سازی ساختار قراردادهای هوشمند ارائه می‌کنند.
زبان های برنامه نویسی قراردادهای هوشمند
متناسب با بلاکچینی که قرار است قرارداد هوشمند در آن اجرا شود زبان های مختلف برنامه نویسی مختلفی وجود دارد، با توجه به محبوبیت اتریوم طبیعتا گزینه اول سالیدیتی می باشد.
سالیدیتی (Solidity)
یک زبان شی گرا و نوع داده های آن ایستا است. این زبان بر اساس زبان های برنامه نویسی موجود مانند پایتون، C++ و جاوا اسکریپت طراحی شده است و از ساختارهای زبانی مشابهی که در این زبان ها یافت می شود استفاده می کند و همین، کار را برای توسعه دهندگان آسان می کند.
سالیدیتی به عنوان اولین زبان برنامه نویسی قراردادهای هوشمند به بازار گسترده ای دست یافته است و برای ساخت بسیاری از برنامه های غیرمتمرکز استفاده می شود. این زبان برای نوشتن قراردادهای هوشمند اتریومی توسعه یافته و درست مانند جاوا و ماشین مجازی جاوا (JVM)، سالیدیتی هم روی ماشین مجازی اتریوم EVM اجرا می شود.
++C
زبان سی پلاس پلاس یک زبان همه منظوره است که بیش از 4.4 میلیون توسعه دهنده در سراسر جهان دارد. بالاترین قدرت این زبان، قابلیت پیاده سازی بهینه برنامه های کاربردی پرمصرف و اجرای روان و بدون مشکل آنها است.
همانطور که EOS Blockchain از طریق ماشین مجازی WebAssembly (WASM) خودش، قرارداد هوشمند را پشتیبانی میکند، هر زبان دیگری نیز که قابلیت کامپایل به وب اسمبلی را داشته باشد، می تواند به عنوان زبان توسعه قرارداد هوشمند استفاده شود.
برای کسانی که می خواهند از قرارداد هوشمند روی EOS استفاده کنند، پیشنهاد میشود که از زبان C plus plus برای برنامه نویسی قرارداد هوشند استفاده کنند.
راست (Rust)
زبان راست (Rust) یک زبان نوع داده ی استاتیک و سطح پایین که سریع است و حافظه ای کارامد دارد. در صنعتی که مقیاس پذیری شرط اساسی آن محسوب می شود، زبان راست توانسته جای خود را پیدا کند..
زبان راست بهترین شیوه های طراحی و توسعه را پیش فرض می گیرد و سپس به شما اجازه می دهد تا آن را به طور دلخواه تغییر دهید. در زبان راست هیچ حادثه ی غافلگیرانه ای که ناشی از خود زبان باشد، در طول زمان اجرا وجود نخواهد داشت.
بلاکچین های دارای قرارداد هوشمندی که از زبان راست استفاده کرده اند شامل پولکادات، سولانا و نیربلاکچین است.
جاوا اسکریپت (JavaScript)
گرچه جاوا اسکریپت (JavaScript) یک زبان برنامه نویسی چند منظوره است اما خیلی زود جای خود را در بلاکچین باز کرد. از آنجایی که جاوا اسکریپت یک زبان سطح ابتدایی است، بیشتر بلاکچین ها دوست دارند یک کتابخانه یا بسته ی جاوا اسکریپت ایجاد کنند تا به توسعه دهندگان این امکان را بدهد که به راحتی به این اکوسیستم وارد شوند و خیلی زود به مرحله ی تولید محصولات شگفت انگیز برسند.
Hyperledger Fabric بلاکچینی است که در آن می توانید با چند زبان برنامه نویسی از جمله جاوا اسکریپت (Node.js) یک قرارداد هوشمند بسازید.
فعالان بلاکچین، web3.js را ساخته اند، مجموعه ای از کتابخانه ها که به شما اجازه می دهد که با استفاده از HTTP، WebSocket یا IPC با قراردادهای هوشمند اتریوم تعامل کنید. بنیاد سولانا همچنین پوشش های جاوا اسکریپت را حول برنامه های Solana Rust ایجاد کرده است که به برنامه نویسان جاوا اسکریپت اجازه می دهد به سرعت و با کمترین نیاز به یادگیری بتوانند شروع به ساخت Dapp در بلاکچین کنند.
Java
زبان جاوا نیز یکی از زبان های برنامه نویسی محبوب برای توسعه قراداد هوشمند است. زبان جاوا یک زبان مبتنی بر شی و کلاس است که توسط سان میکروسیستم در سال 1995 ساخته شد.
اغلب ویژگی ها و سینتکس جاوا از زبان ++C مشتق شده است. این زبان برای پیاده سازی قرارداد هوشمند روی NEO blockchain قابل استفاده است. NEO یک پلتفرم بلاکچین است که توسعه قراردادهای هوشمند و دارایی های دیجیتال را ساده تر می کند.
وایپر (Vyper)
وایپر یک زبان برنامه نویسی شبیه پایتون و برای قراردادهای هوشمند است که هدف آن تعامل با ماشین مجازی اتریوم (EVM) است. این زبان دارای ویژگی های اختصاصی برای قراردادهاست، مانند اطلاع دهندگان رویدادهای خاص به شنوندگان، متغیر های گلوبال سفارشی و ثابت های گلوبال.
وایپر برای رفع مسائل امنیتی موجود در سالیدیتی ساخته شده است و تکمیل کننده ی آن است نه جایگزینی برای آن. برای این زبان به طور عامدانه ویژگی های کمتری نسبت به سالیدیتی در نظر گرفته شده است تا قراردادها را ایمن تر و حسابرسی ها را آسان تر کند و به همین خاطر از مدیفایرها، ارث بری، اسمبلی خطی، بارگذاری اپراتور و عملکرد، فراخوان های بازگشتی، حلقه های بی نهایت و نقاط باینری ثابت پشتیبانی نمی کند.
یول (Yul)
Yul یک زبان برنامه نویسی سطح متوسط است که برای رفع نیازهای مختلف بک اند کامپایل شده است. کامپایلر سالیدیتی یک بخش آزمایشی دارد که از Yul به عنوان یک زبان میانی استفاده می کند. یول در حالت مستقل خود و برای اسمبلی خطی درون سالیدیتی استفاده می شود.
این زبان از ewasm و EVM پشتیبانی برنامه ریزی شده دارد و به گونه ای طراحی شده است تا در هر دو پلتفرم قابل استفاده باشد. Yul یک هدف عالی رای مراحل بهینه سازی سطح بالاست و برای هر دو پلتفرم EVM و ewsam کارامد است.
Golang
زبان Go یا Golang یک زبان برنامه نویسی متن باز است که توسط گوگل توسعه داده شده است. زبان Go برنامه نویسی همروند را پشتیبانی میکند یعنی اجرای چند فرآیند به طور همزمان در این زبان امکانپذیر خواهد بود. Golang بر پایه سینتکس C طراحی شده است.
بخش بزرگی از زنجیره کد (chaincode) هایپرلجر که توسط هایپرلجر فابریک (Hyperedger Fabric) به منظور توسعه قرارداد هوشمند ساخته شده، به زبان گولنگ (Golang) نوشته شده است.
بلاکچین های محبوب قراردادهای هوشمند
از بلاکچین های محبوب این حوزه می توان به اتریوم، پولکادات، هایپرلجر، تزوس، استلار و سولانا اشاره کرد.
در ماه های اخیر کاردانو نیز امکان پیاده سازی قراردادهای هوشمند را نیز بوجود آورده است.
سایر بلاکچین ها هم به دنبال ارایه راهکارهای نوین در این زمینه هستند از جمله لونا، آوالانچ، فانتوم و …
خدمات قرارداد هوشمند
تدوین و پیاده سازی قراردادهای هوشمند نیازمند بررسی ابعاد مختلف صورت مساله مورد نظر در مباحث فنی، حقوقی، قانونی و اجرایی است. ما آمادگی داریم تا خدمات مشاوره قراردادهای هوشمند را متناسب با نیاز شما ارایه دهیم، برای ثبت درخواست مشاوره از صفحه مشاوره و تماس اقدام نمایید.
